पुरातन गणेश (रुद्रेश्वर) लेणी.

 

Goraksha Ghawate

पुरातन गणेश (रुद्रेश्वर) लेणी.

डोंगररांगेत दडलेली निसर्गसंपन्न आणि तीन हजार वर्षांची पुरातन प्राचीन रूद्रेश्वर लेणी.

Rudreshwar caves (temple), Dakala, Maharashtra.

अवघ्या विश्वाला अजिंठ्याच्या चित्र शिल्पांनी मोहिनी घातलेल्या या लेणीच्या मागील बाजूस तीन हजार वर्षांचे पुरातन गणेश (रुद्रेश्वर) लेणी आहे. सोयगावच्या दक्षिणेस पाच किलोमीटर अंतरावर अजिंठा पर्वतरांगेत हे महादेव मंदिर व गणेश लेणी आहे. शहरापासून गलवाडा, वेताळवाडी मार्गाने गणेश लेणीच्या पायथ्यापर्यंत जाता येते. गणेश लेणीत प्रवेश करताच मोठा ४० ते ५० फूट लांब व १२ फूट उंचीचा सभामंडप आहे. भिंतीत ४ फूट उंचीवर भव्य व प्रसन्न मुद्रेतील मंगलमूर्ती आहे. मूर्ती डाव्या सोंडेची व पाच बाय पाच फुटांची आहे. या मूर्तीच्या मागील भुयार अजिंठा लेणीपर्यंत असल्याचे सांगण्यात येते. उजव्या खांबावर नरसिंहाचे व डाव्या खांबावर नटराजाचे शिल्प तीन फूट उंचीच्या आकारात कोरलेले आहे. अंगारकी व संकष्टी चतुर्थीच्या दिवशी दर्शनाकरिता भाविक गर्दी करतात. पर्वताच्या मधोमध कोरलेल्या या गणेश लेणीत एका प्रशस्त दगडी बैठकीवर महादेवाची पिंड आहे. तसेच पिंडीसमोर भव्य आकाराचा नंदी आहे.

 

अजिंठा डोंगररांगेच्या कुशीत वसलेली रुद्रेश्वर लेणी पर्यटक-भाविकांसाठी भ्रमंतीची अद्भूत पर्वणी ठरली आहे. श्रावण महिन्यात लेणीतील महादेवाच्या दर्शनासाठी भाविकांची वर्दळ असते. उपद्रवी पर्यटकांची झुंबड नसल्यामुळे लेणी परिसराचे अजिंठा डोंगररांगेच्या कुशीत वसलेली रुद्रेश्वर लेणी पर्यटक-भाविकांसाठी भ्रमंतीची अद्भूत पर्वणी ठरली आहे. श्रावण महिन्यात लेणीतील महादेवाच्या दर्शनासाठी भाविकांची वर्दळ असते. उपद्रवी पर्यटकांची झुंबड नसल्यामुळे लेणी परिसराचे निसर्गसौंदर्य अबाधित आहे, पण धबधबा, हिरवेगार डोंगर आणि लेणी पाहण्यासाठी आलेल्या पर्यटकांना सुविधा देण्याची गरज आहे.

 जगप्रसिद्ध अजिंठा डोंगररांगेत रुद्रेश्वर लेणी आहे. स्थापत्य आणि निसर्गसौंदर्याची मुक्त उधळण असल्यामुळे परिसर पर्यटकांना आकर्षित करतो. धबधबा पाहण्यासाठी पंचक्रोशीतील पर्यटक-भाविकांची गर्दी झाली आहे. लेणीत ६० फूट लांब आणि १२ फूट उंच सभामंडप आहे. लेणीच्या मध्यभागी आकर्षक गणेशमूर्ती आहे. डाव्या सोंडेच्या गणपतीचे दर्शन घेण्यासाठी दूरवरून भाविक येतात. मूर्तीशेजारी उजव्या बाजूस नरसिंह व डाव्या बाजूस नटराजाचे शिल्प आहे. लेणीत चौथऱ्यावर महादेवाची पिंड असून, समोर नंदीची देखणी मूर्ती आहे. श्रावण महिन्यात महादेवाच्या दर्शनासाठी भाविक येत असतात. यानिमित्त लेणीजवळ बेल-फूल व प्रसादाची दुकाने आहेत. लेणीत पुरेसा प्रकाश नसल्यामुळे कोरीव काम पाहता येत नाही. पूर्वीच्या कोरीव कामाचे अवशेष भिंतीलगत दिसतात, मात्र नक्षीची बरीच झीज झाली आहे. लेणीवरून तीर्थकुंडात पडणारा धबधबा पर्यटकांचे खास आकर्षण आहे. ‘सेल्फी’ काढण्याच्या नादात दुर्घटना घडत असल्यामुळे गर्दीच्या वेळी पोलिस बंदोबस्त आहे. उपद्रवी पर्यटकांना रोखल्यामुळे धबधब्याच्या वरील बाजूस अनुचित प्रकार थांबले आहेत. धबधब्याचे पाणी भाविक-पर्यटक पिण्यासाठी वापरतात. लेणीजवळून सोयगावचे धरण आणि वेताळवाडी किल्ला दिसतो. हा निसर्गरम्य परिसर ‘टिपण्यासाठी’ हौशी छायाचित्रकारांची गर्दी असते. लेणीला २००६-०७मध्ये तीर्थक्षेत्राचा दर्जा मिळाला आहे, मात्र याअंतर्गत कोणतेही काम झाले नाही, असे स्थानिकांनी सांगितले

 लेणी पाहताना काळजी घ्या
अजिंठा लेणीपूर्वी रुद्रेश्वर लेणी कोरली असावी, असा संशोधकांचा अंदाज आहे. मोठ्या डोंगरात लेणी कोरल्यामुळे तिची भव्यता अधिक अधोरेखित होते. उंडणगाव, हळदा रस्त्याने गेल्यास हळद्यापासून रुद्रेश्वर लेणीकडे जाणारा रस्ता आहे. रस्त्यालगत वाहने उभी करून दोन-तीन किलोमीटर पायी अंतर आहे. डोंगर उतरून लेणीपर्यंत जाण्याचा रस्ता बिकट आहे. त्यामुळे पर्यटक-भाविकांनी लेणीपर्यंत जपून जाणे आवश्यक आहे.