जुन्नर परिसरातील सातवाहन काळातील अवशेष...

 

जुन्नर परिसरातील सातवाहन काळातील अवशेष...

----------------------------------------------------------------

जुन्नर परिसरात सातवाहन काळातील घराचे अवशेष मागील काही वर्षापूर्वी मिळालेले आहेत. जुन्नर परिसरातील आगरगांव, गोळेगाव, खालचा माळीवाडा, उदापूर, कुसूर,निरगुडे अशा प्रकारच्या गावामधून सातवाहन काळातील अवशेष उजाडात आलेले आहेत . त्यात सातवाहन कालीन घरे ( निवास ) अढळून आलेली आहेत. त्या घराच्या भाजलेल्या विटा २१ इंच लांब, ११ इंच रुंद तर ३ इंच जाड अशा तर काही ठिकाणी मोठ्या आकाराच्या विटा आढळुन आल्या आहेत. सातवाहन काळातील घराचे खांब लाकडी असत ते खांब घराच्या भिंतीत रोवले असत. घराचे छप्पर लाकडी असत त्यावर चौकोनी किंवा आयताकृती कौले असत .कौलाच्या वरील बाजूस असलेल्या दोन छिद्रातून लोखंडी खिळे वांशावर ठोकले जात. किंव्हा झाडाच्या वेलानी छिंद्रातून वांशाना घट्ट बाधत असत. लोखंडी खिळ्यासहित अशी कौले जुन्नर परिसरातून पाहायला मिळालेली आहेत.

सातवाहन काळातील जुन्नर परिसरातील कौलांना दोन उभट पन्हाळी पाणी वाहून जायला ठेवलेल्या पाहायला मिळतात. याशिवाय कौलाच्या खालच्या भागास एक खाच असून ती शेजारच्या कौलाच्या कडेला अडकविली जात असत.कुकडी नदीच्या काठावरील माती वापरून ही कौले बनवित असत. त्यानंतर ति उन्हात वाळवून ति भट्टीत पक्की भाजून काढत असत.घराचा आकार काही ठिकाणी चौकोनी असत काही गावात सन १९५५ च्या दरम्यान १२×१५ फूट व १२×१३ फूटच्या आकाराच्या खोल्या स्थानिक अभ्यासकाना पाहायला मिळाल्या होत्या. घराचा पाया भक्कम पणे करण्यासाठी दंगड गोट्याचा वापर केलेला पाहायला मिळाला.सर्वसाधारण पणे कुकडी नदी काठची चिकण माती घराच्या गिलाव्यासाठी वापरित.घराच्या जवळ जळक्या लाकडाचा कोळसा,फुटलेल्या मातीच्या भांड्याचे काठ, जनावरांची हाडे अशी बरीच अवशेष अढळून आली आहेत.

जुन्नर परिसरात चार पाय असलेले एकसंघ दंगडात कोरून काढलेले पाटे - वरवंटे मिळालेले आहेत . त्यावर धार्मिक शुभ चिंन्ह आढळतात. अशा पाट्याचा एक शिरोभाग पुढे आल्याने वाटलेले धान्य पाट्याच्या पुढील बाजूच्या खाली ठेवलेल्या मृदचक्रातील थाळीत पडे.

धान्य दळण्यासाठी जात्याचा उपयोग प्रथमच सातवाहन काळात केला असावा. मत्र हे जाते आजच्यापेक्षा वेगळे होते. त्यांची वरची तळी उभट असून लाकडी दांडा आडवा घातला जाई व दोन स्त्रिया समोरासमोर बसून हा दांडा फिरविला जाई. हे आडव्या दांड्याचे जाते मुळचे 'रोमन ' असून त्यांच्याकडून ते जुन्नर परिसरात आले असावे. असे.जुन्नर परिसराचे प्राचीन इतिहास अभ्यासक बापूजी ताम्हाणे म्हणतात. हल्ली मात्र उभ्या दांड्याचे जाते असून रोमन जात्याची ती सुधारित आवृत्ती होय . जुन्नर परिसरातील सातवाहन काळात धान्य रात्रभर भिजत ठेवून सकाळी सातवाहन काळातील स्त्री सकाळच्या पाहारी लवकर उठून दंगडी पाट्यावर धान्य वाटून जाडी - भरडी भाकरी ,रोट करुन विस्त्यावर भाजीत असत . पण आडव्या दांड्याच्या जात्यामूळे ताज्या भाकऱ्या,पोळ्या जुन्नर परिसरातील सातवाहन काळातील लोकवस्तीच्या घरातून होऊ लागल्या.

---- बापूजी ताम्हाणे, गोळेगाव - लेण्याद्री ( जुन्नर )

ता. जुन्नर, जि. पुणे.( महाराष्ट्र )

मों. नं. 9730862068