जुन्नरच्या लेणीत आढळले......
"रोमन" साम्राज्यामध्ये खेळला जाणाऱ्या पट खेळाचे पुरावे
***********************
तुळजा लेणी गटसमुहातील लेण्याचा अभ्यास करताना लेणी नं. १३ मधील खोलीच्या सपाट पृष्ठभागावर दुर्मिळ बैठ्या खेळाचे पुरावे आढळल्याचे प्राचीन इतिहास अभ्यासक बापूजी ताम्हाणे यांनी सांगितले.
ताम्हाणे म्हणाले, जुन्नर परिसरातील लेण्यापैकी तुळजा लेणी गट समुहातील लेण्या प्रथम इसवी. सनाच्या पहिल्या शतकाच्या मध्यास कोरलेल्या असाव्यात. त्यापैकी लेणी नं. १३ चे दर्शनी भाग तुटलेला असून आतील चौरस मंडपातील दोन्ही बाजूस तसेच मागील भितीच्या अंगास दगडी बाक कोरलेले आहेत. त्या लेणीचा बैठक किंवा सभागृहासाठी उपयोग केला जात असत. लेणी खोलीच्या सपाट पृष्ठभागावर " रोमन" साम्राज्या मध्ये "नवकांकरी" बैठ्या खेळाचा पट खेळला जात असत अशाच प्रकारचा हा दुर्मिळ खेळाचा पट येथील लेणीत पहावयास मिळतो.
" नवकांकरी" हा संस्कृत शब्द असून त्यांचा अर्थ ९ खडे असा होतो. कन्नड मध्ये ' सालू माने अटा' तर गुजराती मध्ये ' नवकाक्री' तसेच तेलुगू मध्ये ' दादी' म्हणून ओळखला जातो. हा एक समरेखन खेळ आहे. हा बैठा खेळ पटावर दोन खेळाडूंनी खेळला जातो. खेळ खेळत असताना प्रत्येक खेळाडूला ९ प्यादे मिळतात.
" नवकांकरी " बैठा खेळ पटावरील प्रत्येक आतील चौकोनाच्या बाजूच्या मध्यभागी संबंधित बाह्य चौकोनाच्या बाजूच्या मध्यापर्यंत रेषानी जोडलेल्या तीन एकाग्र चौकोनाचा समावेश असलेल्या पटावर खेळला जातो. " नवकांकरी" खेळाचे आणखी एक वैशिष्ट्य असे की, प्रत्यक्ष खेळाडू जसा त्यात रंगतो तसेच तो खेळ पाहणारे प्रेक्षकही त्यांत तसेच रंगून जातात.
सातवाहन काळात जुन्नर - रोमचा कल्याण, भडोच,नाला - सोपारा अशा पश्चिम सम्रुद्र बंदरातील मार्गाने व्यापारी संबंध नाणेघाट ने जवळ आल्याने त्या वेळी " नवकांकरी" बैठा खेळ रोमन खलाशी खेळायचे त्यांच्या कडून हा खेळ सातवाहन कालीन जुन्नर परिसरात नाणेघाट मार्गाने आलेला असावा.
प्राचीन रोम आणि मध्ययुगीन भारत काळात " नवकांकरी" म्हणून बैठा खेळ लोकप्रिय होता. नाणेघाट मार्गाने जुन्नरच्या बाजारपेठ मध्ये व्यापारी व्यापारासाठी येत असत. व्यापारी येथील लेणीच्या परिसरात मुक्कामासाठी थांबत त्यावेळी फावला वेळ घालविण्यासाठी हा खेळ खेळावे असा विचार त्या वेळच्या व्यापारी लोकांच्या मनात आला असावा. तुळजा लेणीत खेळती हवा,भरपूर सूर्य प्रकाश येईल अशा ठिकाणी " नवकांकरी" पट खेळाच्या पटाची निर्मिती करण्यात आली असल्याची माहिती बापुजी ताम्हाणे यांनी दिली.
--- बापुजी ताम्हाणे, गोळेगाव ( लेण्याद्री ) मों. नं. 9730862068
No comments:
Post a Comment