*बाजीप्रभू देशपांडे यांचे जन्मगाव *गावाचे नाव-सिंध*

*बाजीप्रभू देशपांडे यांचे जन्मगाव.*
*गावाचे नाव-सिंध*

भोर गाव सह्याद्रीच्या कुशीत वसलेले एक निसर्गरम्य गाव आहे, तसेच छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या पदस्पर्शाने पावन झालेले आणि असंख्य मावळ्यांची जन्मभूमी असलेले महाराष्ट्रातील खूप सुंदर ठिकाण आहे.
भोर परिसरात अनेक गड, किल्ले, धरण, विरघळी ई. आहेत. त्यामध्ये प्रामुख्याने रोहिडेश्वर, राजगड, रायरेश्वर, तोरणा ई. प्रमुख किल्ले आहेत आणि स्वयंचलित भाटघर आणि नीरा देवघर ही दोन धरणे आहेत. भोर येथील प्रसिध्द राजवाडा ही एक ऐतेहासिक इमारत अजूनही दनदाकट परिस्तिथीत आहे.
भोर हे ऐतेहासिक ठिकाण असून, फक्त पर्याटनासाठीच प्रसिध्द नसून चित्रपट श्रुस्टीस मोह पाडण्यासारखे आहे.
मिञांनो,भोर भागातील भटकंती करत असताना आपल्याला बरिच पुरातन मंदिरे,वीरगळी,सतीशीळा व समाध्या पहायला मिळतात,पण मिञांनो,भोर या भागात अशी बरीच गावै आहेत जिरे स्वराज्य घडवण्यासाठी साथ देणार्या अनेक मावळ्यांपैकी शुर मावळै जन्माला आले...शोधल तर भरपुर काही अन संशौधन केल तर अजून बरच काही अशा पद्धतीने भोर भागात बराच अजून उलगडा होवून जाईल.
अशाच शुर मावळ्यांपैकि एक म्हणजे वीर बाजीप्रभू देशपांडे.
सिंध हे गाव पासून जवळच पाच सहा किमी वर आहे.भोर नगरपालिकेपासुन अगदी सहज सिंध या गावी जाता येते.सिंध या गावात प्रवेश करतेवेळीच आपल्याला गावाने नव्याने बसविलेला बाजीप्रभु देशपांडे यांचे स्मारक पहायला मिळते. स्मारक हे खूप आकर्षित आहे.स्मारकाच्या अगदी पाठीमागेच आपल्याला शंकर महादेव व नागेश्वराचे मंदीर पहायाला मिळते.व या मंदीराचे पाठीमागेच वीरगळी व जुन्या मंदीराचे घडवलेले दगड इतरञ पडलेले आपल्याला पहायला मिळतात.
सिंध या गावापासून जवळच पिसावरै नावाच आहे तिथे कृष्णाजी नाईक बांदल तसेच दिपाऊ बांदल आणि त्यांच्या घौड्याची समाधी आहे तसेच आजुबाजुला इतर समाध्या आहेत पण त्या कोणाच्या आहेत हे समजून येता नाहीत.
मिञांनो भोर पासून सिंध हे गाव जवळ च आहे अन या गावाची भटकंती सहज होवून जाते.
बाजी प्रभू देशपांडे हे एक मराठा साम्राज्याचे शूर योद्धे होते. घोडखिंडीतील लढाईत यांनी अतुलनीय पराक्रम गाजवला व शिवाजीराजे विशाळगडापर्यंत पोचेपर्यंत शत्रुसैन्याला खिंडीत रोखून ठेवले.
बाजी प्रभू देशपांडे पुणे जिल्ह्यातील भोर तालुक्यातील हिरडस मावळातले पिढीजात देशपांडे होते. बाजी प्रभू हे हिरडस मावळचे वतनदार असणाऱ्या बांदलांचे दिवाण होते. परंतु बाजींचे प्रशासकीय कौशल्य आणि शौर्य पाहून श्रीमंत छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हे अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व आपलेसे करून घेतले. बाजींनीही स्वराज्यासाठी आपली निष्ठा श्रीमंत छत्रपती शिवाजी महाराजांना समर्पिली. बाजीप्रभू देशपांडे हे पराक्रमी लढवय्ये तर होतेच, तसेच ते त्यागी, स्वामिनिष्ठ, करारी, कोणत्याही आमिषाला बळी न पडणारे असे होते.
घोडखिंडीचा लढा
*पावनखिंडीतील लढाई*
सिद्दी जौहरने पन्हाळ्याला घातलेल्या वेढ्यातून सुटण्यासाठी महाराजांना घेऊन बाजी विशाळगडाकडे निघाले होते.बाजीप्रभू हे बांदल यांचे सरदार होते. रायाजी बांदल[१],फुलाजी प्रभू आणि सुमारे ६०० बांदल मावळे यावेळी महाराजांच्या समवेत होते[२]. त्या वेळी आपली फसवणूक झाली हे लक्षात येऊन विजापुरी सैन्य त्यांचा पाठलाग करीत होते. पुढचा धोका लक्षात घेऊनच वडीलकीच्या अधिकाराने बाजींनी महाराजांना विशाळगडाकडे पुढे जाण्यास सांगितले. बाजी व फुलाजी हे दोघे बंधू गजापूरच्या खिंडीत (घोडखिंडीत) सिद्दीच्या सैन्यासाठी महाकाळ म्हणून उभे राहिले. हजारोंच्या सैन्याला ३०० मराठी मावळ्यांनी रोखले होते. सतत २१ तास चालून शरीर थकलेल्या स्थितीत असतानाही बाजी आणि त्यांच्या मावळ्यांनी मोठ्या हिंमतीने ६ ते ७ तास खिंड लढविली आणि पराक्रमाची शर्थ केली. ही खिंड कोल्हापूर जिल्ह्यात आहे.
सिद्दी मसूदचे सैन्य अडविताना कामी आलेले मराठी मावळे, धारातीर्थी पडलेले बंधू फुलाजी, जखमी झालेले स्वतःचे शरीर या कशाचेही भान बाजींना नव्हते. महाराज विशाळगडावर सुखरूप पोहोचले याचा इशारा देणाऱ्या तोफांच्या आवाजाकडे त्यांचे कान होते. तोफांचा आवाज ऐकेपर्यंत ते दोन्ही हातात तलवार घेऊन प्राणांची बाजी लावून लढत होते. खिंडीमध्ये महादेवाचा महारुद्र अवतार प्रकटलेला होता. तोफांचे आवाज ऐकल्यावर कर्तव्यपूर्तीच्या समाधानाने त्यांनी प्राण सोडले. ही घटना दिनांक १३ जुलै, १६६० रोजी घडली.
मराठी सैनिकांच्या अभूतपूर्व अशा पराक्रमाने आणि बाजींसारख्या स्वराज्यनिष्ठांच्या पवित्र रक्ताने घोडखिंड पावन झाली म्हणूनच तिचे नाव पावनखिंड झाले. बाजी - फुलाजी बंधूंवर विशाळगडावर, महाराजांच्या उपस्थितीत अंत्यसंस्कार करण्यात आले. बाजीप्रभू व फुलाजी यांची समाधी विशाळगडावर आहे. तसेच पन्हाळगडावर बाजीप्रभूंचा पूर्णाकृती पुतळा उभारण्यात आलेला आहे. .
घोडखिंडीचा लढा आणि बाजी प्रभू देशपांड्यांची स्वामिनिष्ठेची कथा मराठ्यांच्या जनमानसावर शेकडो वर्षे अधिराज्य गाजवत आहेत. या कथेवर विपुल लिहिले गेले आहे. बाबूराव पेंटर यांनी 'बाजी प्रभू देशपांडे' या चित्रपटाच्या (१९२९) माध्यमातून बाजीप्रभूंच्या पराक्रमाच्या स्मृती जतन करून ठेवल्या आहेत.
पुस्तके संपादन करा
वीरश्रेष्ठ बाजीप्रभू देशपांडे (पंडित कृष्णकांत नाईक)
शिवरायांचे शिलेदार बाजीप्रभू देशपांडे (प्रभाकर भावे)
लेखन-
सुनिल आनंदा सणस
०९३२३४२०५३०