शिवरायांच्या अभिनव दुर्गशास्त्रातील प्रयोग भाग 3

शिवरायांच्या अभिनव दुर्गशास्त्रातील प्रयोग

भाग 3

लेखनसिमा.

श्री शिवसेवेशी तत्पर तुषार भोर निरंतर. अध्यक्ष सखा सह्याद्री गिर्यारोहक पुणे.

#रायगडावरील ठराविक अंतरावरील तटबंदीचे आवरण.

शिवपूर्व काळातील किल्ले पाहिल्यास उदा. अजिंक्यतारा, सिंहगड, पन्हाळा इत्यादी दुर्गांच्या तटबंदी ह्या गड माथ्यावर पाहण्यास मिळतात.याउलट शिवरायांनी बांधलेल्या किल्ल्याच्या तटबंदी किल्ल्याच्या मध्यापासून ठराविक अंतरावर परत एक तटबंदीचे आवरण पाहवयास मिळते. उदा. रायगडाची अभेद्यता वाढवण्यासाठी किल्ल्याच्या चढाई पासून प्रथम तटबंदी नंतर परत 40 फुटांवर परत तटबंदी उभारून गड अधिकाधिक अभेद्य बनवलेला आहे.

तसेच राजगड येथील तटबंदीमध्ये बऱ्याच ठिकाणी शौचकुपाची योजना आढळते. तटबंदी जवळ पाण्याच्या टाक्या असतात त्या याचसाठी कि, तहान लागल्यास किंवा पोटात काही त्रास झाल्यास सदर सैनिकांस वेढा ढिला सोडून दूर जावे लागू नये. (मला वाटते शिवरायांनी बांधलेल्या किल्ल्यांव्यतिरिक्त दुसऱ्या कुठल्या किल्ल्यात ही उपाय योजना दिसत नाही.)

#सर्पाकृती दगडी जिना

पाली गणपती जवळील सरसगड प्रसिद्ध आहे ते त्याच्या दगडी सर्पाकृती उभ्या कातळात कोरलेल्या जिण्यासाठी. ह्या पायऱ्या इतक्या सोप्या सुद्धा नाही कि शत्रू हल्ला करून गडावर सहज शिरकाव करू शकेन आणि गडावर जायला दुसरा मार्ग नाही त्यामुळे ह्या सर्पाकृती जिन्यामुळे आणि उभ्या नैसर्गिक कातळी भिंत तासल्यामुळे अभेद्य बनते.

असे अनेक प्रकारचे अभिनव प्रयोग महाराजांनी केलेले दिसतात त्यांपैकी काही सांगण्याचा इथे प्रयत्न केला.

याव्यतिरिक्त असे अनेक प्रयोग रायगडावरील बांधकामाच्या बाबतीत दिसतील आणि त्यासंदर्भात एक स्वतंत्र लेखच लिहावा लागेल. असो तर लवकरच ते सुद्धा कार्य महाराज लवकरच आमच्याकडून करवून घेतीलच. तत्पूर्वी आज आपण शिवरायांनी डोंगरी किल्ल्यांच्या बाबतीत केलेले अभिनव प्रयोग पहिले. वाचकांस ते कसे वाटले जरूर कळवावे. महाराष्ट्र दुर्गांचा देश आहे आणि प्रत्येक दुर्ग सर्वार्थाने वेगळा आहे. त्याची प्रत्येकाची एक कथा आहे. त्याचा प्रत्येकाचा इतिहास आहे,यशोगाथा आहे. प्रत्येकात काहीना काही रहस्य लपलेले आहे. यामागे निश्चित एक शास्त्र आहे, विज्ञान आहे, गरज आहे ते ओळखण्याची. तर मित्रांनो हाच दृष्टिकोन नजरेत ठेऊन शोध घेणे आपले कर्तव्य!

जय शिवराय!