दुर्गांची प्रमुख अंगे
भाग 4
लेखनसिमा.....
श्री शिवसेवेशी तत्पर
तुषार भोर निरंतर.
अध्यक्ष
सखा सह्याद्री गिर्यारोहक
पुणे.
🚩किल्ल्याचे द्वार व प्रकार 🚩
दुर्गसुरक्षेच्या दृष्टीने सर्वात महत्त्वाचे अंग म्हणजे द्वार. प्रामुख्याने द्वाराचे अनेक प्रकार पडतात. महादरवाजा, बिनीचा दरवाजा, चोर दरवाजा, हत्ती दरवाजा इत्यादी.यात हत्ती दरवाजा आणि महादरवाज्याची उंची भरपूर असते.जवळजवळ राजा हत्तीवरील अंबारीत बसून प्रवेश करू शकेल इतक्या उंचीचा महादरवाजा बनवलेला असतो.
किल्ल्यावर असलेल्या द्वाराच्या संख्येवर किल्ल्याची संरक्षण व्यवस्था अवलंबून असते. उदा. शिवनेरी किल्ल्यावरील सात वेगवेगळ्या दरवाजांमुळे हा किल्ला लढाईच्या दृष्टीने अभेद्य बनला आहे. द्वाराचे बांधकाम करताना जी शिला वापरली जाते प्रामुख्याने तिचे उपयोगितेच्या तसेच गुणधर्माच्या दृष्टीने तीन प्रकार पडतात. प्रथम पुंशीला, ही शीला अतिशय टणकअसते व यापासून बनवलेले द्वार हे सर्वात जास्त टिकणारे असते जवळ-जवळ ह्या शीलेपासून बनवलेले महाद्वार टिकाऊ असतें आणि सहजा सहजी पडत नाही . पाषाणावर पाषाण आपटल्यावर घंटे सारखा नाद जर त्या शिळेतून आल्यास त्यांस 'पुंशीला' म्हणतात. द्वितीय प्रकारास 'स्त्रीशिला' असे म्हणतात हिच्या पाषाणातून सामान्य पाषाणासारखा आवाज येतो. तिसऱ्या प्रकारच्या शिळा म्हणजे नपुंसक शिळा . ह्या शिळेच्या पाषाणातून कास्यासारखा आवाज येतो .त्यांस 'नपुंसक शिळा' असे म्हणतात. तर अशा प्रकारच्या शिळांचा वापर करून पूर्वीचे महाद्वार बांधले जायचे. महाद्वारावर वेगवेगळी चित्रे अथवा शिल्प कोरलेली असतात. यांत शत्रूला भय वाटावे म्हणून भद्रमुख कोरण्यात येई तर काही ठिकाणी द्वारांवर गजान्त लक्ष्मी काही ठिकाणी सिंह तर काही ठिकाणी व्याघ्रेश्वर कोरण्यात येई कारण द्वारावर कोरण्यात येणाऱ्या नक्षी वरून तो किल्ला कुठल्या राजाने अथवा कुठल्या काळात बांधला याचा अचूक अंदाज येतो.
किल्ल्याचे द्वार हे संध्याकाळी सूर्यास्ताला बंद करून सकाळी सूर्योदयाला उघडतात. तसें पहिले तर प्रत्येक द्वाराचे स्वतंत्र कार्य अथवा उपयोग असतो. उदा. चोर दरवाजा अथवा गुप्त द्वाराचा उपयोग संकटं काळी अथवा गुप्तहेर करतात. बिनीचा दरवाजा वर बिनीची म्हणजेच आघाडीची पथके ठेवलेली असतात तसेच किल्ल्यावरील महत्वाचा दरवाजा म्हणून त्यांस ओळखतात.
No comments:
Post a Comment